MAGAZINO

Καθώς έγραφα τον Ενδοξότερο Αγώνα ή για την ακρίβεια το The Noblest Cause (γιατί το βιβλίο το έγραψα στα αγγλικά), επέλεγα αποσπάσματα από τις πηγές, δηλαδή τα αρχεία, τις επιστολές, τα έγγραφα, τα διάφορα τεκμήρια και τα τοποθετούσα ανάμεσα από τα κεφάλαια ως «ιντερλούδια». Τα 50 ιντερλούδια δεν μπήκαν στο βιβλίο, ανάμεσα στα 21 κεφάλαια, για να ξεκουράσουν την αναγνώστρια, ούτε για να διασπάσουν. Μπήκαν για να συμπληρώσουν όσα η αναγνώστρια είχε διαβάσει στο κεφάλαιο που έκλεινε και ταυτόχρονα για να την προετοιμάσουν για το επόμενο. Δεν ξέρω πόσο πετυχημένη ήταν η ιδέα μου, οι αναγνώστριες θα αποφασίσουν.

Όταν ξεκίνησε η μετάφραση στα ελληνικά αντιμετωπίσαμε ένα σοβαρό πρόβλημα με τον μεταφραστή (Νίκο Ρούσσο) και την επιμελήτρια (Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη). Αρκετά από τα αποσπάσματα αυτά ήταν ποιήματα, γραμμένα από τον Μπάιρον και τον Σέλεϊ. Αποφασίσαμε να χρησιμοποιήσουμε τις μεταφράσεις που υπάρχουν. Κάποιες ήταν καλές και κάποιες ήταν μέτριες – αλλά ήταν μια λύση. Όμως υπήρχαν ποιήματα που δεν είχαν μεταφραστεί ποτέ στα ελληνικά. Τι θα κάναμε μ’ αυτά. Βρέθηκαν λύσεις. Έφυγε μια στροφή από το Childe Harold’s Pilgrimage του Μπάιρον, έφυγαν 2-3 μικρά παραθέματα και ένα ολόκληρο ποίημα του Τζορτζ Κάνινγκ. Η Κρυστάλλη (βραβευμένη ποιήτρια η ίδια) μετέφρασε τα βέβηλα, μακάβρια και απρεπή στιχάκια του Μπάιρον στις σελίδες 528-529. Έμενε μόνο ένα πρόβλημα. Υπήρχε ένα ολόκληρο ιντερλούδιο, το XLII που θα έμενε κενό. Στην αγγλική έκδοση θα διαβάσει κανείς εκεί το “England in 1819” του Σέλεϊ. Δεν έχει μεταφραστεί και δεν υπήρχε περίπτωση να μεταφραστεί τώρα. Αποφάσισα να δοκιμάσω εγώ, το έδωσα στη σύζυγό μου, μα η κριτική της με έκανε να αισθανθώ πολύ άσχημα για τις ποιητικές ικανότητές μου και πάτησα το delete.

Όμως εκείνη την ημέρα έπρεπε να δοθεί οπωσδήποτε το «τυπωθήτω», το βιβλίο ήταν έτοιμο αλλά η σελίδα 527 παρέμενε κενή.

Έπρεπε να βρω κάτι άλλο –τι όμως– που νοηματικά να βρίσκεται κοντά στο ποίημα του Σέλεϊ και να προετοιμάζει με υποβλητικό τρόπο την πρώτη φράση του 20ου κεφαλαίου;

Στις 12 Αυγούστου 1822, γύρω στις 7:30 το πρωί, ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών λόρδος Κάσλρεϊ έκοψε τον λαιμό του. Δεν ήταν ατύχημα, ήταν αυτοκτονία.

Άρχισα να ψάχνω ανάμεσα στα κομμένα αποσπάσματα που είχα αποφασίσει (με πόνο ψυχής) να αφήσω εκτός του βιβλίου. Τίποτα δεν ταίριαζε.

Πώς να βρω κάτι καινούργιο, κάτι εντελώς νέο, κάτι εξίσου εντυπωσιακό με το ποίημα του Σέλεϊ;

Ευτυχώς η Κλειώ, η μούσα της Ιστορίας, φαίνεται ότι ήταν σε επιφυλακή εκείνη την ημέρα και έτσι, με την εύνοιά της, το βρήκα αυτό που έψαχνα ανάμεσα σε ένα σωρό δημοσιευμάτων του 1822 με θέμα το ελληνικό Σύνταγμα. Ήταν ένα κύριο άρθρο μιας βρετανικής φιλελεύθερης εφημερίδας που δεν είχε θέμα το Σύνταγμα της Επιδαύρου απλώς ονομαζόταν η ίδια ΣΥΝΤΑΓΜΑ (The Constitution) και αναφερόταν στην Ελλάδα. Αυτό το κύριο άρθρο δεν κάλυψε, απλώς, πλήρως τη σελίδα 527, δεν αποτελεί, απλώς την τέλεια γέφυρα στο κεφάλαιο 20, δεν αναπληρώνει, απλώς, επάξια τον Σέλεϊ: είναι ένα από τα ευρήματα του βιβλίου μου.

Το μετέφρασα στα γρήγορα, το έστειλα στο ατελιέ για να περάσει αμέσως στο σελιδοποιημένο και σε λίγη ώρα έλαβα το τελικό PDF. Το βιβλίο ήταν έτοιμο.

ΤΥΠΩΘΗΤΩ λοιπόν!

Αριστείδης Χατζής

Ο Αριστείδης Χατζής είναι Καθηγητής στο Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Διευθυντής Ερευνών στο Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών. Το βιβλίο του Ο Ενδοξότερος Αγώνας: Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος (σελ.: 648, τιμή: €32,99). Στο παραπάνω κείμενο ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το θηλυκό γένος αλλά περιλαμβάνει και το αρσενικό.

Φωτογραφία εξωφύλλου: Delacroix Eugène, «Επεισόδιο του Ελληνικού Αγώνα» (1856), Εθνική Πινακοθήκη.
Φωτογραφίες ένθετου: Φωτογραφικό Αρχείο ΙΕΕΕ – Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα.

ΕΓΡΑΨΑΝ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

Συναρπαστικό βιβλίο. Δίνει στον αναγνώστη την πραγματική, δηλαδή τη μεγάλη και αντιφατική, ηρωική αλλά και αντι-ηρωική ταυτόχρονα, εικόνα της Επανάστασης του 1821.
Ευάγγελος Βενιζέλος, Πρώην Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Κυβέρνησης, Καθηγητής ΑΠΘ

Όταν η συναρπαστική μυθιστορηματική γραφή συναντά την αιχμή της επιστημονικής ιστορικής έρευνας, το αποτέλεσμα είναι μοναδικό: η Ελληνική Επανάσταση όπως δεν την έχουμε ξαναδιαβάσει.
Στάθης Καλύβας, Καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης

Το πάθος του συγγραφέα οδηγεί σε εξαιρετικές αφηγηματικές επιδόσεις. Χωρίς προκαταλήψεις, σκοπιμότητες και υστεροβουλίες. Ο αναγνώστης έχει στα χέρια του ένα σπουδαίο βιβλίο.
Κώστας Κωστής, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Είναι μια πολύτιμη βιβλιογραφική προσθήκη στο μωσαϊκό της Ελληνικής Επανάστασης. Γραμμένη με πάθος και ένταση, καθοδηγεί τον αναγνώστη στις πολυδαίδαλες ατραπούς της Παλιγγενεσίας των Ελλήνων με τρόπο γλαφυρό και εύληπτο.
Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης, Καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Ο Αριστείδης Χατζής παράγει ένα είδος λόγου, νομίζω, πρωτότυπου, απολύτως για τα ελληνικά δεδομένα, αλλά εν μέρει και για τα ευρωπαϊκά. Απολαμβάνει τη γραφή αυτή αλλά και λατρεύει την Επανάσταση.
Πέτρος Πιζάνιας, Ομ. Καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου

Το βιβλίο έχει το χάρισμα να είναι πλήρως τεκμηριωμένο αρχειακά και βιβλιογραφικά, να έχει θεωρητική θεμελίωση και ταυτόχρονα να έχει μια εμπνευσμένη δομή και γλαφυρή γλώσσα που του δίνει την ελαφράδα μυθιστορήματος.
Βάσω Σειρηνίδου, Επ. Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών

Παρακολουθεί κανείς τους ολοζώντανους ήρωές του με ένα ενδιαφέρον που παραμένει αμείωτο μέχρι την τελευταία σελίδα.
Λύντια Τρίχα, Ιστορικός, Αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Παιδείας και Ευρωπαϊκού Πολιτισμού